De grens van 1817

Niet alleen de Duits klinkende naam, ook de ligging van Siebengewald roept vragen op. De meeste mensen hebben wel eens gehoord dat de grens evenwijdig aan de Maas loopt, op een kanonschot afstand. Dat was zo'n 3 km in 1817. Hoe kan het dan dat Siebengewald op 7 km van de Maas bij Nederland hoort? In het verleden hebben verscheidene kranten een verslaggever op pad gestuurd om die vraag te beantwoorden, maar dat heeft weinig zinnigs opgeleverd. Hier rechts staat een voorbeeld van totale onzin. (NRC 1986)

Vaak wordt gedacht dat die uitstekende punt tot stand gekomen is door ruiling van grond met Pruisen. Dat is onjuist. Het verwarrende is nu dat er wel grond geruild is, zij het op een veel kleinere schaal. Dat verklaart niet die 7 km afstand.

De oplossing is vrij simpel als we ons realiseren dat het kanonschot, dat zich heeft vastgezet in ons collectieve geheugen, maar het halve verhaal is. Bij het Congres van Wenen, na de Franse tijd, kwamen de Europese landen overeen dat er een Koninkrijk Nederland kwam aan de Franse noordgrens. Er werd afgesproken dat de grens met Pruisen op de oost-oever van de Maas zou liggen, waarbij twee regels golden:

  • de gemeenten op de oost-oever aan de Maas komen in hun geheel bij Nederland
  • de grens komt nergens minder dan 800 Rijnlandse roeden bij de Maas. Dat is die befaamde kanonschot-afstand, ca. 3 km.
Die tweede regel hoefde in de praktijk niet vaak toegepast te worden, omdat de meeste Maas-gemeenten zich verder dan 3 km uitstrekten in oostelijke richting. In ons geval is dus de vraag: hoe groot was Afferden, waar lag de grens tussen Afferden en Asperden, de Pruisische gemeente waartoe Hommersum, Hassum en Hülm behoorden? Dat zien we op de kaartjes hieronder.

NRC1986

Never let the truth get in the way of a good story (Mark Twain)

Vóór 1815

voor 1817

Hierboven de situatie vóór 1815, geprojecteerd op een moderne kaart. Het grondgebied van Afferden, rood op de kaart, reikte tot aan de grensovergang bij de Gaesdonck. De op de hoek gelegen voorganger van de Jagershof viel van oudsher onder Afferden. Vanaf dat punt liep de grens westelijk van de Augustinusweg om bij de Flieray aan te sluiten op de huidige loop van de grens. Dit was ook de oostgrens van de parochie Afferden.
Het gebied langs de Augustinusweg, de Bauerschaft Siebengewald, hier blauw gekleurd, was een exclave die vanuit Weeze bestuurd werd. Kerkelijk viel het onder Hassum.
Nog verder oostelijk bezat de heerlijkheid Afferden ook een exclave, op het Pleese veld in een lus van de Kendel. De weinige bewoners daar waren ook parochianen van Hassum.

1815-1817

In de Franse tijd werden de heerlijkheden vervangen door burgerlijke gemeenten, met dezelfde grenzen als voorheen. Het rode gebied was deel van Afferden binnen de gemeente Bergen. De blauwe strook bleef deel van de gemeente Weeze, terwijl het groene gebied (met buiten beeld de dorpen Hommersum, Hassum en Hülm) de gemeente Asperden betreft.
Volgens de regels van het Weense Congres zou het rode deel Nederlands moeten worden, maar daarbij lag de Weezer exclave als Pruisisch gebied in de weg. Na lang vergaderen werd besloten deze exclave bij Nederland te voegen, en de Afferdse exclave met dezelfde oppervlakte te verkleinen. Daardoor kwam de landsgrens oostelijk van de Augustinusweg te liggen.
Het resultaat zien we op het kaartje rechts. Het Nederlandse deel, oranje gekleurd, zou dezelfde oppervlakte moeten hebben als het rode gebied op de linker kaart.
Uit de kaartjes blijkt dat de ruil-operatie slechts een kleine verschuiving van de grens tot gevolg had: de oude parochiegrens westelijk van de Augustinusweg was een paar honderd meter in oostelijke richting opgeschoven, naar de andere kant van de weg.

Na 1817

na 1817

Het grootste deel van het huidige dorp Siebengewald hoorde van oudsher bij Afferden en dat is de reden dat de grens zo'n grote bocht maakt. Ook zonder ruiling was die bocht er geweest.
Een gevolg van de ruiling was wel dat de streek met de naam Siebengewald nu in Nederland lag. Eeuwenlang was het een buurtschap onder Weeze geweest. Omdat het dichter bevolkt en welvarender was dan de Afferdse buurten Flieray, Vrij en Kreeftenheide, werd Siebengewald de kern en naamgever van het Nederlandse dorp. Pas na WO2 is het "centrum" verplaatst naar het huidige dorp langs de Nieuweweg.
Dus, de ruiling had niet zo'n groot effect op de grens, maar daarmee kwam wel de naam Siebengewald net aan de Nederlandse kant te liggen.